Круглый стол в редакции газеты Будни района (на кумыкском языке)

Бу йыл Къарабудагъгент районда эки белгили тархны лайыкълы къаршыламакъ учун къаныгъывлу кюйде гьазирлик гёрюле. О не тархлар деп айтсакъ, Уллу Уьстюнлюкню 75 йыллыгъы ва бизин район къурулгъанлы 85 йыл бите. Бу агьвалатлагъа байлавлу болуп, «Районну яшаву» деген район газетни бетлеринде давну игитлерини, загьматны ветеранларыны гьакъында макъалалар, очерклер, зарисовкалар языв узатыла.



Март айны 18-нде район газетни редакциясында районну 85 йыллыгъыны алдында гьар тюрлю къуллукъларда ишлей туруп районну социал-экономика, маданият оьсювюне аслам къошумун этген, давдан сонггъу йылларда жаваплы къуллукъларда ишлеп гелген ёлдашлар:Анвар Абдуллагьатов, Гьажи Гьажиев, Абдулмуслим Шагьманаев (Къарабудагъгент), Ибадулла Ибадуллаев (Паравул), Умалат Насрутдинов (Къакъашура) ва районну башчысыны заманлыкъгъа борчларын кютеген Агьмат Гьажиевни ва районну маълумат къуралларыны къуллукъчуларыны ортакъчылыкъ этивю булан дёгерек столну айланасында сёз болду. Къонакъланы арасында давну йылларында оьзлени эсинде къалгъан агьвалатланы эсге алывлар, Къарабудагъгент район гетген асруну 60-80-нчи йылларында ва буссагьатгъы вакъти, 30-нчу йылларда Паравул юртда ортакъ хозяйстволар амалгъа гелив гьаракат, районну тархында Къакъашура юртну халкъыны ери деген соравланы айланасында сёз юрюлдю.

Редакцияда оьтгерилген дёгерек столну район газетни баш редактору Асадулла Гьажиев ачды ва юрютдю.

Ол гелген къонакълар булан саламлашып-сорашып битген сонг, гиришив сёзюнде бизин район ЦИК-ни къарары булан 1935-нчи йылны март айында къурулгъанын малим этди. Дёгерек столну ишин юрюте туруп, Асадулла Гьажиев давну йылларын эсге алма А. Абдуллагьатовдан башлады.

Анвар Абдуллагьатов:

- Дав башлангъанда, мен оьсюп гелеген яш эдим. Немис-фашист елевчюлер уьлкебизге чапгъын этгенде къолуна савут тутма болагъан бары эсли эргишилер давгъа гетди. Юртларда бары иш уллулагъа, къатын-къызланы инбашына тюшдю. Адамлар айлар булан авлакъларда къалып загьмат тёге эдилер. Давгъа гетгенлер де кёп къыйынлыкълар гёрген, тек тылда къалгъанлагъа да тынч тюгюл эди. Адамлар тер тёгюп ишлесе де, ашама аш, гийме опуракъ етишмей эди. Давну йылларында бары зат фронт­гъа бакъдырылгъан эди.

Шо йылларда мен почтальон болуп ишледим. Авур заманлар эди. Школаны битдирген сонг, оьр охув ожакъгъа охума тюшдюм. Оьр билим алып гелген сонг, Манасда МТС-де, Манасгент совхозда, Уллубийавулда, ата юртумда ишледим. Ишни намуслу кюйде кютме, ишге жаваплы янашма гьаракат эте эдим. Давдан сонггъу йылларда бизин район чалт темплер булан алгъа багъып барма башлады. Халкъны яшав даражасы къолайлаш­ды. Шо заманларда адамларда патриот ругь гючлю эди. Районну башын тутгъан ёлдашлар: Алипаша Умалатов, Зайналабит Алиев, Гьасан Абдуллаев ва оьзге ёлдашлар районгъа бажарывлу кюйде ёлбашчылыкъ эте эди. Районубузну буссагьатгъы экономика оьсю­вюнде, социал объектлени къурулувунда шунда олтургъанланы барысыны да ва мени де къошумум болду,- деди А.Абдуллагьатов.

Гьажи Гьажиев:

-Давну акъубасын гёрмеген ожакъ ёкъдур. Азиз Ватаныбызны харлысызлыгъы, гьалиги, бугюнгю бизин эркин яшавубуз совет халкъ учун нече де багьа олтургъан. Шо къыргъын давларда маълуматларда айтылагъан кюйде, СССР 27 миллион адамын тас этген. Нечесе шагьарлар, юртлар, хозяйстволар дагъытылгъан. Давну агъусу бизин ожакъгъа да тийген. Уллу къардашым Али Ватаныны эркинлиги учун Украинаны шагьарларын азат эте туруп, жанын къурбан этген.

Давну йылларында ашама аш тапмайгъан гюнлер бола эди. Совет халкъ нечакъы къыйынлыкълар, ачлыкъ, тарчыкълыкъ гёрсе де, бюдюремей душмандан уьст гелди. Давдан сонггъу йыллар бары гюч бузулгъан шагьарланы, юртланы, колхозланы, совхозланы аякъгъа тургъузувгъа бакъдырылды. Мен де оьр охув ожакъны битдирип гелгенде, гьар тюрлю къуллукъларда ишлеп гелгенмен. Шо заманлар айрыча башгъа заманлар эди. Адамлар ишге белсенген, бир-биревню арасында татыв­лукъ, дослукъ бар эди. Мен «Танг» деген совхозда директор болуп ишлейген йыллар янгыз бизин хозяйство 17 минг 300 тон юзюм болдурагъан заманлар бар эди. Совхозну эки чагъыр заводу бар эди. Гьар гюн ишге бир мингден де къолай адам чыгъа эди,-деди.

Абдулмуслим Шагьманаев:

-Мен 1938-нчи йылны ахырында тувгъанман. Давну гьакъында онча зат айтма болмайман. Тек бир зат эсимде: Къарабудагъгент юртну гьали медресеси бар ерде алда школа бар эди. Школаны уллу абзарында давну йылларында кёп солдатлар жыйыла эди. Бизин уьйлерибиз ювукъда ерлешгенге гёре, мен солдатлагъа уьйде бар ону — муну алып бара болгъан бусам ярай, анам: “Оланы къайсын-бирин тойдуруп боласан, уьйде къой!” — деп къарсалайгъан гезиклери эсимде къалгъан.

Мени атам Жалалутдин давну башлапгъы йылларында колхозда бригадир болуп ишлей эди. Бир гезик ону эки бригаданы адамларын да къошуп Хасавюрт зонагъа якълав окоплар къазма йиберген болгъан. Ол шонда 6 ай къалгъан.

Атам уьйге къайтгъан сонг, мен ону танымай къача болгъанман. Сонг атам давгъа гетген. Давну агъусу къайсы ожакъгъа да тиймей къалмагъан.

1946-нчы йыл мен школагъа бардым. О заман школагъа 8 йылдан ала болгъан экен. Директор: “ Гьали де гиччисен, школагъа дагъы гелме”,- деп къувалай эди. Мен шо вакътиде охуп, язып биле эдим. Шо кюйде школаны битдирдим. Оьр охув ожакъгъа охума тюшдюм. Оьр билим алгъан сонг, бираз школада физкультурадан дарс береген муаллим болуп ишледим. Ишлей туруп, заочно юрт хозяйство институтну битдирдим.

Не къуллукъда ишлесем де, тапшурувланы заманында кютме сюе эдим, жавапчылыкъны гьис эте эдим.

Комсомолну 1-нчи секретары болуп ишлейгенде, яшёрюмлени производствогъа къуршавгъа, ерлерде комсомол къурумланы ишин жанландырмакъ муратда да шо заманлар кёп гьаракат болду.

“Танг” деген совхозда баш агроном, бёлюкню ёлбашчысы болуп кёп йыллар ишледим. Мен башчылыкъ этеген бёлюк хозяйствода даим ал сыдраларда бола эди. Гьели колхозда да бираз баш агроном болуп ишледим. Аз буса да, районну экономикасын гётеривде бизин де къошумубуз бар деп эсиме геле,-деди.

Ибадулла Ибадуллаев:

- Мен 1940-нчы йылда тувгъанман. Гертиден де, шо заман уллу балагь тувгъан заманлар болгъан. Мени атамны 1940-нчы йылда армиягъа чакъыргъан. Ол Гюнчыгъыш Украинада къуллукъ эте болгъан. Ону булан оьзюню къайратлы загьматы, бажарывлу ёлбашчы гьисапда савлай Дагъыстангъа танывлу Илмутдин агъай Насрутдинов да къуллукъ эте болгъан. Украинаны топуракъларын, шагъарларын азат этив ябушувларда, айрокъда Севастопол шагьар учунгъу оьжетли ябушувларда ортакъчы­лыкъ этген. Илмутдин агъавну давдан къайтгъан сонггъу йылларында эсгерилген кюйде, Севостопол шагьарны азат этивде яра тийип госпитальгъа тюше. Шонда бираз ятып ярасын сав этип турагъанда, госпитальгъа оланы частындан таныйгъан солдат тюше. Илмутдин агъав ондан мени атамны ахтара. “Воллагь, Абакар гечинди,- деп билдире ол. Давну гьакъында мен онча зат айтма болмайман, тек давдан сонггъу йылларда да анам бир ерге бара буса, атам гелип къалса деп, къапуну бегитмей къоягъан гезиклери кёп бола эди. Къысмат буюруп, И.Насрутдинов Паравул колхозгъа председатель болуп гелди. Ол колхозну экономикасын, халкъны яшав гьалын яхшылашдырмакъ учун шо заманлар кёп иш этди. Илмутдин мени атам булан къуллукъ этгенге болма ярай, бизин ожакъгъа бек гьюрмет эте эди. Ону асил хасиятындан булай бирдагъы- бир затны эсгерейим. Шо къыйын йыллар Паравул колхозда председатель болуп ишлейгенде, оьзюне яздырып 100 кило ашлыкъ тюшюрюп гетген эди. Шону унутма яраймы?!

Оьсюп уллу болгъан сонг, гьар тюрлю къуллукъларда ишлеп гелгенмен. Паравул совхозгъа ёлбашчылыкъ этдим. Шо заманлар нече де яхшы заманлар эди. Загьматны зангы ­оькюре, сют фермалар, къойкъошлар, гьайван- малдан толгъан эди. Мен хозяйствону ёлбашчысы болуп ишлейген йылларда Паравул совхозну 10 минг малы-эчкиси бар эди.

Умалат Насрутдинов:

- Мен 1950-нчи йылда тувгъанман. Давну агъусун сезмеген гьеч ожакъ ёкъдур. Къакъашура юртдан давгъа 300-ден къолай адам гетген, уьстюнлюкню гюнюн ювукълашдырмакъ учун къайсы да оьз къошумун этгенлер. Мени атам да – давну ортакъчысы. Ол 1939-нчу йыл армиягъа чакъырыла. Ол армияда къуллукъ эте туруп, дав башлана. Украина, ССР-ни шагьарлары, юртлары учун юрюлеген къанлы ябушувларда ортакъчылыкъ этген. Игит шагьар-Севастополну душмандан азат этивде огъар яра тие. Ярасы сав болгъандокъ, къайтып оьзюню частына бара ва Севастопол шагьарны азат этивде эки керен ортакъчылыкъ этген гьисап болуп токътай.

Къакъашура юрт районну экономикасында нечик ерни тутагъанны айтсакъ, макътанагъандай бола. Амма шо давдан сонггъу йылларда юртлуланы арасындагъы загьмат гётериливню, гьаракатны суратлама къыйын. Къайсы йыл мекенли айтып болмайман, тек шо йыл 2500 гектаргъа гьабижай чачып, эки керен къол булан каза уруп алгъан тюшюмню арты-алды ёкъ эди. Бу мени сёзлерим тюгюл, республика оьлчевдеги бир жыйында республиканы башчысы Къакъашурадагъы Ленин орденли 22 партсъездни атындагъы колхоз республиканы 22 тав районлары бирче болдурагъан сютню, этни болдура дегени эсимден таймай.

Сизге барыгъызгъа да белгили кюйде, мен Къарабудагъгент, Къаягент районланы башчысы, ДР-ни юрт хозяйство ва сурсат министерлигини министри, Буйнакск районда хозяйствону ёлбашчысы болуп ишлеп гелгенмен. Къайда ишлесем де, мени бойнума салынгъан ишлени намуслу кютме, адамланы талапларын яшавгъа чыгъарма гьаракат этгенмен.

Къарабудагъгент район не девюрде де республиканы яшавунда айрыча гёрмекли ерни тутуп гелген. Бизин район республикаланы тюзлюк зонасында ерлешген районланы арасында даим макъталып, ал сыдраларда юрюп гелген. Сыйлы мердешлер гьали де инамлы кюйде узатылагъанына инанаман,- деди.

Районну башчысыны заманлыкъ­гъа борчларын кютеген Агьмат Гьажиев оьзюню къысгъаракъ сёйлевюнде бизин район оьтген 85 йылны ичинде не йимик толкъунлардан оьтгенин, районну халкъыны гележек, ярыкъ яшавун болдурмакъ учун районубузну тюзлюк бойда ерлешген кююн, денгиз бойларыбызны имканлыкъларын суратлады. Бизин районну территориясындан темир ёл, федерал халкъ учун агьамияты булангъы сылама ёл, нап, газ быргъылар, гючлю электрик ток булангъы эки линия оьтегенин эсгерди. Алда уьлкени башын тутгъанланы сиясаты уьлкени экономика оборона гючюн аякъгъа тургъузувгъа бакъдырылгъан эди. Гьали бары гюч социал масъалаланы яшавгъа чыгъарывгъа бакъдырылгъан. Шо якъдан алгъанда, артдагъы йылда этилген ишлер гёрмекли. 2019-нчу йылны район уьстюнлю кюйде тамамлады. Гетген йыл 6003,7 миллион манатны къадарына умуми продукция болдурулгъан. Шо 2018-нчи йыл болдурулгъанындан 11, 9 процентге артыкъ.

Айтма затлар кёп, заман да алгъасата деп, Агьмат Гьажиев ёлугъувдан чыкъды.

Редакцияда оьтгерилген дёгерек столну ортакъчылары артдагъы йылларда оьсюп гелеген яш наслуда патриот ругь, уллугъа эдеп, гиччиге гьюрмет этив тайып барагъанын эсгердилер. Ата-аналар, школа, уллу наслу оьсюп гелеген яш наслуну адилли тарбиялама гьаракат этме тарыгъын айтдылар ва оьзлер де шо гьаракатгъа къошулма гьазирин англат­дылар.